جایگاه زن در ایران و یونان باستان

بررسی وضعیت زن در ایران و یونان باستان از کهن ترین روزگارها نشان دهنده نکات تشابه چندی است. تمدن کرت در یونان و تمدن ایلام در ایران هردو به عصر پیش از هند و اروپایی تعلق داشتند و زن در این هر دو تمدن اهمیتی فوق العاده داشت. این دو تمدن در ادامه مسیر خود هر یک به راهی جداگانه افتادند. تمدن کرت در نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد در نتیجه تاخت و تازها از میان رفت اما تاثیری ماندگار از خود در میان مهاجمان هند و اروپایی بر جای گذاشت و از جمله احترام به زنان را به تمدن های آینده آموخت. در ایران، تمدن ایلامی اگر چه صدها سال بیش از همتای یونانی خود پایید، اما آنهم سرانجام در پی تهاجمات حکومت آشور به سختی آسیب دید هر چند سرانجام پارس ها را از دستاوردهای تمدن دیرپای خود بهره مند ساخت. اما دو کشور ایران و یونان در ادامه تاریخ خویش، هر یک مسیری متفاوت را در پیش گرفتند که لاجرم بر وضع زنان بس تاثیر گذار بودند. در ایران شکل گیری حکومت هخامنشی سبب شد که زنان در فعالیت های اجتماعی شرکت جویند و اگر چه بنا بر شواهد موجود، این فعالیت ها بیشتر در تخت جمشید بودند اما باز هم سبب بیرون آمدن زنان از چهاردیواری خانه ها می شدند. اما در یونان معاصر با هخامنشی ها، جامعه ترجیح می داد که زنان در کنج خانه محبوس باشند اما این تمدن، در کنار این محدودیت، مزایای بسیاری برای زنان خود فراهم آورد که به ویژه باید از امکان بهره مندی زنان یونانی از نعمت سواد یاد کرد، چیزی که به زنان یونانی امکان فوق العاده ای برای بروز استعدادهای ایشان ارزانی می داشت که در نهایت به برتری جایگاه ایشان نسبت به زنان ایرانی انجامید. وجود زنان نویسنده در یونان باستان، که در ایران هرگزهمتایی نداشتند، گواهی است بر این برتری. اما در ادامه، عوامل دیگری نیز به یاری زنان یونانی آمدند و ارتقاء بیش از پیش ایشان را سبب گردیدند بدین صورت که در یونان قانون گذاری های مدنی این امکان را فراهم آورد که از طریق موازین حقوقی تغییراتی در جامعه ایجاد گردد که خود امتیازی فوق العاده برای آن تمدن باستانی بود، روشی که جامعه ما تنها در سده کنونی با آن آشنا گردید. در ایران نخستین عامل تغییر دهنده وضع زنان، گذر زمان و دگرگونی روحیات بود که سنن خشک و کهن را تعدیل می ساخت و البته این تغییرات بسیار کند بود. عامل تغییر دهنده دیگر در جامعه ایرانی، بحرانهای اجتماعی بود که لزوما به تغییرات مثبتی نمی انجامید، وضعیتی که در پی ادعاهای مانی یا جنبش مزدک رخ داد و همتای خود را در تمدن یونان داشت، چرا که در این کشور نیز آیین مسیحیت، اگر چه موازین اخلاقی بسیار استوارتری در مقایسه با گذشته را بر قرار ساخته بود اما برخی از آزادیهای کهن یونانی را محدود کرد یا مذموم دانست، چیزی که به ویژه بر وضع زنان تاثیر گذار بود. با مقایسه عوامل تاثیر گذار و تغییر دهنده در جامعه ایران و یونان، می توان دید که در یونان، تغییرات سریعتر و آگاهانه تر رخ می دادند. آنچه در مشاوره های قانونی مجامع یونانی به تصویب می رسید، ریشه در سنن قانون گذاری چند صد ساله این کشور داشت اما رهاورد بحران های اجتماعی ایران، غالبا افراط و تفریط هایی بود که خرد را کمتر مجالی برای بروز می داد. از نظر موازین اخلاقی و آنچه از آن به عنوان نجابت زنانه تعبیر می شود، ایران همواره بر یونان برتری داشت چون در گذشته نیز مانند شرایط کنونی ایران و غرب، تفاوتی بزرگ در میان ایران و یونان در زمینه اخلاقیات وجود داشت. در یونان، با وجود اینکه لغزش های اخلاقی نکوهیده می شدند اما جامعه در برخورد با آنها از خود بردباری بسیار نشان می داد، امری که به تدریج قباحت برخی رفتارهای ناروا را از میان می برد اما در ایران برخورد با رفتارهای غیر اخلاقی، بسیار شدید تر بود و جامعه در برابر مخالفت با ارزش های خود، شدیدا واکنش نشان می داد به نحوی که مجال چندانی برای زیر پای گذاردن معیارها، از خوب یا بد باقی نمی ماند.